2024-يىلى 12- ۋە 13-نويابىر كۈنلىرى، شەرقىي تۈركىستان سۈرگۈندى ھۆكۈمىتى ۋە شەرقىي تۈركىستان سۈرگۈندى پارلامېنتى ئامېرىكا پايتەختى ۋاشىنگتوندا شەرقىي تۈركىستان سىياسىي ھەرىكەت يىغىنى ۋە بىرىنچى شەرقىي تۈركىستان ئىسلام جۇمھۇرىيىتىنىڭ 91 يىللىقى، ئىككىنچى شەرقىي تۈركىستان جۇمھۇرىيىتىنىڭ 80 يىللىقى شۇنداقلا ETGE نىڭ 20 يىللىقىنى خاتىرلەش پائالىيەتلىرىنى غەلىبىلىك تاماملىدى. يىغىنغا شەرقىي تۈركىستان مۇستەقىللىقى يولىدا ئۆتمۈشتە ۋە ھازىر خىزمەت قىلغان ھۆكۈمەت رەھبەرلىرى، ئالىم-ئۆلىمالار، پىلانلىغۇچىلار ۋە مۇھاجىرەتتىكى شەرقىي تۈركىستانلىق سەبداشلار قاتنىشىپ، خىتاينىڭ داۋام قىلىۋاتقان ئىرقىي قىرغىنچىلىقىغا قارشى مۇستەقىللىق كۈرىشىمىزنى ئىلگىرى سۈرۈش ئىستراتېگىيىسىنى مۇزاكىرە قىلدى. 

يىغىن داۋامىدا ETGE رەئىسى دوكتور مەمتىمىن ئەلا ئەپەندى «شەرقىي تۈركىستان ھېچقاچان خىتاينىڭ بىر پارچىسى بولمىغان، ئۇنىڭ مۇستەقىللىقىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش بىردىنبىر چىقىش يولى» ناملىق ئاق تاشلىق كىتابنى رەسمىي ئېلان قىلدى. 376 بەتتىن تۈزۈلگەن بۇ تەپسىلىي ھۈججەتلىك ئەسەر يېڭىدىن قۇرۇلغان «شەرقىي تۈركىستان سىياسەت ئېنىستىتوتى» تەرىپىدىن نەشر قىلىنغان بولۇپ، خىتاينىڭ كولونىيالىزم، قىرغىنچىلىق ۋە ئىستىلا جىنايەتلىرىنى بايان قىلىدۇ، بېيجىڭنىڭ قارا يالغانلىرىغا قارشى تۇرۇپ، شەرقىي تۈركىستاننىڭ مۇستەقىللىقىنى قوللاشنىڭ ئەخلاقى ۋە سىياسىي زۆرۈرلۈكىنى ئىپادە قىلىدۇ. د. مەمتىمىن ئەلا يەنە: « بىزنىڭ كۈرىشىمىزدىكى مۇھىم ئابىدە بولۇپ قالغۇسى بۇ ئاق تاشلىق كىتاب شۇنى ئېنىق كۆرسىتىپ بېرىدۇكى، شەرقىي تۈركىستاننىڭ مۇستەقىللىقىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش ئۇيغۇر ۋە باشقا تۈرك خەلقلىرىنىڭ مەۋجۇت بولۇپ تۇرۇشىغا كاپالەتلىك قىلىدىغان بىردىنبىر يول» دېدى.

ئاق تاشلىق كىتابتىن باشقا ، ETGE شەرقىي تۈركىستان دۆلەتلىك كىملىك كارتىسى تەشەببۇسىنى ئوتتۇرىغا قويۇپ ئەمەلىيلەشتۈردى. بۇ پروگرامما سۈرگۈندىكى شەرقىي تۈركىستان پۇقرالىرىنى رەسمىي تىزىملاش، ئۇلارنىڭ مىللىي كىملىكىنى كۈچەيتىش ۋە مۇستەقىللىق ئىشلىرىنى چۆرىدەپ ئىتتىپاقلىشىشنى مەقسەت قىلىدۇ. باش مىنىستىر ئابدۇلئەھەد نۇر ئەپەندى بۇ كارتىنىڭ شەرقىي تۈركىستاننىڭ ئىگىلىك ھوقۇقىنى قوغداش ۋە مۇھاجىرەتتىكى تەۋەلىك تۇيغۇسى بىلەن تەمىنلەشنىڭ كۈچلۈك بىر قەدىمى ئىكەنلىكىنى تەكىتلىدى.

شەرقىي تۈركىستان سۈرگۈندى ھۆكۈمىتىنىڭ تاشقى ئىشلار ۋە دىپلوماتىيە مىنىستىرى سالىھ خۇدايار شەرقىي تۈركىستاننىڭ 9000 يىللىق ئۇزۇن تارىخى، 2000 يىللىق دۆلەتلىك مەۋجۇدىيىتىدە خەلقىنىڭ قەيسەرلىكىنىڭ مۇھىم رول ئوينىغانلىقىنى تەپسىلىي بايان قىلدى. تاشقى ئىشلار ۋە دىپلوماتىيە مىنىستىرى خۇدايار يەنە خەلقئارا جەمئىيەتنى شەرقىي تۈركىستاننى ئىشغال قىلىنغان دۆلەت دەپ ئېتىراپ قىلىشقا ۋە ئۇنىڭ مۇستەقىللىقىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈش كۈرىشىنى قوللاشقا چاقىردى. ئۇ تەكىتلەپ مۇنداق دېدى: «مىللىي ئىگىلىك ھوقۇقىمىز ۋە مۇستەقىللىقىمىزنى ئەسلىگە كەلتۈرگەندىلا ، ئاندىن ئۇزۇنغا سوزۇلغان ئازاب-ئوقۇبەتنى تۈگىتىپ، خەلقىمىزنىڭ كەلگۈسىگە كاپالەتلىك قىلالايمىز».

ETGE نىڭ مۇئاۋىن رەئىسى، خىتاينىڭ جازا لاگېرلىرىدا ھايات قالغان دوكتور سايراگۇل ساۋۇتباي لاگېردا ئوقۇتقۇچى بولغاندىكى كەچۈرمىشلىرىنى سۆزلەپ، ئۇ يەردىكى قىيناش، مەجبۇرىي تۇغماس قىلىش ۋە ئۇيغۇر بالىلىرىنى ئاتا-ئانىسىز قالدۇرۇشنىڭ داۋاملىشىۋاتقانلىقىنى گەۋدىلەندۈردى. دوكتور سايراگۇل ساۋۇتباي: «خىتاينىڭ ئىرقىي قىرغىنچىلىق سىياسىتى بىزنىڭ مەدەنىيىتىمىز ۋە كىملىكىمىزنى يوقىتىشنىلا نىشان قىلمايدۇ. ئۇلار ئۇيغۇر ، قازاق ۋە باشقا تۈرك خەلقلىرىنى تەلتۆكۈس يوقىتىشقا تىرىشىۋاتىدۇ» دېدى. ئۇ يەنە خىتاينىڭ يەر شارىدىكى ئۈستۈنلۈككە ئېرىشىش ئارزۇسى ھەققىدە خەلقئارانى ئاگاھلاندۇرۇپ، جىددىي خەلقئاراۋي ئارىلىشىشقا مۇراجىئەت قىلىپ، شەرقىي تۈركىستاننىڭ مۇستەقىللىقىنى ئەسلىگە كەلتۈرۈشنىڭ داۋاملىشىۋاتقان ئىرقىي قىرغىنچىلىقنى ئاخىرلاشتۇرۇش ۋە پۈتكۈل دۇنيانىڭ تىنچلىقى ۋە بىخەتەرلىكىگە كاپالەتلىك قىلىشنىڭ بىردىنبىر ۋاستىسى ئىكەنلىكىنى تەكىتلىدى.